Đồng chí Nguyễn Văn Cừ sinh ngày 9/7/1912, trong một gia đình nhà nho nghèo có truyền thống khoa bảng ở xã Phù Khê, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Là một học sinh xuất sắc của Trường Bưởi, Hà Nội, Nguyễn Văn Cừ sớm có lòng yêu nước và hăng hái tham gia vào những hoạt động phản kháng thực dân Pháp nên đồng chí bị chính quyền thực dân đuổi học. Sau khi trở về quê, mở trường dạy học, đồng chí liên lạc mật thiết với Ngô Gia Tự và tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Đồng chí bị mật thám Pháp bắt nhưng phải trả tự do vì không đủ chứng cứ.

Vào năm 1928, tham gia chủ trương “Vô sản hóa” của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, đồng chí được tổ chức giới thiệu về mỏ than Vàng Danh làm phu cuốc than, vừa rèn luyện và có điều kiện để gần gũi, giác ngộ công nhân lao động. Tháng 6/1929, Đông Dương Cộng sản Đảng ra đời, đồng chí trở thành đảng viên của tổ chức này và được Đảng phân công làm cán bộ hoạt động chuyên nghiệp để gây dựng phong trào.

 Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam thành lập (3/2/1930), Nguyễn Văn Cừ cùng với đồng chí Nguyễn Đức Cảnh thành lập chi bộ Đảng Cộng sản Đông Dương đầu tiên ở Mạo Khê, sau đó phát triển tổ chức cơ sở đảng và thành lập Đặc khu ủy, ra tờ báo Than Trong thời gian này, phong trào cách mạng của công nhân, lao động vùng mỏ phát triển mạnh mẽ khiến thực dân Pháp vô cùng lo sợ và tìm cách đàn áp.

Tháng 2/1931, trên đường đi công tác ở Cẩm Phả- Hòn Gai, đồng chí Nguyễn Văn Cừ bị địch bắt đưa về giam ở nhà tù Hỏa Lò và tra tấn vô cùng dã man, sau đó kết án phát lưu chung thân rồi đày ra Côn Đảo. Tại nhà tù của thực dân xâm lược, Nguyễn Văn Cừ cùng với những tù nhân chính trị vừa tổ chức đấu tranh chống lại kẻ thù, vừa giúp nhau học tập văn hóa và nâng cao trình độ lý luận, thực hiện khẩu hiệu hành động: “Biến nhà tù đế quốc thành trường học cách mạng”.

 Nhờ có trí tuệ vượt trội, đồng chí thuộc lòng bản “Luận cương chính trị” của Đảng ta và trực tiếp truyền giảng cho các đồng chí của mình ở trong tù. Bản thân đồng chí cũng tự nghiên cứu, tìm hiểu và học tập không ngừng, nhờ đó Nguyễn Văn Cừ trở thành nhà lý luận xuất sắc và có ảnh hưởng lớn đối với phong trào cách mạng của Đảng trong điều kiện còn nhiều gian nan thử thách.

 Đến năm 1936, Mặt trận Bình dân lên cầm quyền ở Pháp, Nguyễn Văn Cừ được trả tự do và tiếp tục hoạt động để khôi phục lại Xứ uỷ Bắc Kỳ, sau đó đồng chí được bầu vào Xứ uỷ. Tháng 8/1937, đồng chí Nguyễn Văn Cừ được Xứ uỷ cử tham dự hội nghị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng tại Bà Điểm, Hóc Môn, Gia Định.

 Tại hội nghị quan trọng này, đồng chí được bầu vào Ban Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương. Vào tháng 3/ 1938, khi mới 26 tuổi, tại Hội nghị Trung ương lần thứ 5, đồng chí Nguyễn Văn Cừ được bầu làm Tổng Bí thư của Đảng ta và hoạt động tại Sài Gòn.

 Trong thời gian đó, phong trào cách mạng nước ta phát triển mạnh mẽ nên kẻ địch theo dõi sát sao, cuối cùng chúng trục xuất đồng chí ra khỏi Nam Bộ. Sau khi ra Hà Nội, đồng chí Nguyễn Văn Cừ tập trung sức lực vận động thành lập Mặt trận dân chủ Đông Dương, trực tiếp chỉ đạo báo chí của Đảng hoạt động công khai. Cuộc mít tinh khổng lồ của quần chúng, công nhân lao động và những người Việt Nam yêu nước tại khu Đấu Xảo vào ngày Quốc tế Lao động 1/5/1938 là đỉnh cao của phong trào đòi dân sinh, dân chủ trong các năm 1936-1939 gắn liền với sự chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ. Mùa thu năm 1938, sau khi vào Sài Gòn, đồng chí Nguyễn Văn Cừ cùng với Thường vụ Trung ương Đảng ta trực tiếp đấu tranh quyết liệt chống lại Tờ-rốt-kít và tiến hành tự phê bình và phê bình trong Đảng.

 Nhằm chấn chỉnh những tư tưởng lệch lạc, sai trái, với bút danh Trí Cường, đồng chí đã viết tác phẩm nổi tiếng “Tự chỉ trích” để làm tài liệu đấu tranh phê bình, góp phần to lớn vào củng cố, xây dựng Đảng vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức. Đến năm 1939, đế quốc Pháp tham gia chiến tranh thế giới lần thứ II, đồng chí Nguyễn Văn Cừ chỉ đạo đưa Đảng rút vào hoạt động bí mật, chuẩn bị chuyển hướng chiến lược cách mạng. Để kịp thời đề ra những chủ trương mới của Trung ương, đồng chí Nguyễn Văn Cừ bí mật vào Sài Gòn dự Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ 6.

 Tại hội nghị này, Đảng ta ra nghị quyết thành lập Mặt trận thống nhất dân tộc phản đế Đông Dương, thay cho Mặt trận dân chủ Đông Dương, đề ra nhiệm vụ tập hợp, lãnh đạo, vận động toàn dân đứng lên đấu tranh giải phóng dân tộc. Giữa lúc cách mạng nước ta chuyển sang bước ngoặt quan trọng, ngày 18/1/1940, đồng chí Nguyễn Văn Cừ bị địch bắt tại Sài Gòn. Khi biết đồng chí là Tổng Bí thư của Đảng, thực dân Pháp đã dùng mọi thủ đoạn để tra khảo, mua chuộc. Tuy nhiên chúng không thể làm lung lạc khí tiết của người cộng sản kiên trung, hết lòng vì Đảng, vì dân, vì nước.

 Sau khi cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ bùng nổ vào 23/11/1940, kẻ thù khép đồng chí vào tội tham gia lãnh đạo, đề ra chủ trương bạo động và là người “có trách nhiệm tinh thần” trong cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ. Do đó, chúng kết án tử hình đồng chí Nguyễn Văn Cừ.

 Vào một ngày cuối tháng 8/1941, đồng chí Nguyễn Văn Cừ bị thực dân Pháp xử bắn tại pháp trường Bà Điểm, Sài Gòn cùng với một số đồng chí khác. Đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ là một người cộng sản mẫu mực, là niềm tự hào của Đảng và dân tộc ta. Quá trình hoạt động nhiệt huyết, cống hiến và hy sinh cao cả quên mình của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ cho sự nghiệp cách mạng của Đảng và nhân dân ta mãi mãi là tấm gương ngời sáng, để mỗi cán bộ, đảng viên và mỗi người dân Việt Nam học tập, noi theo.

 Theo Báo Quảng Trị (TH)