Trong cuộc đời hoạt động của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn chú trọng phong cách diễn đạt, coi đó là công cụ đắc lực không thể thiếu để tuyên truyền, giác ngộ ý thức cách mạng, củng cố niềm tin, nâng cao nhận thức của cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân. Phong cách diễn đạt trong nói và viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn để lại những ấn tượng cho những người từng được gặp cũng như đã đọc tác phẩm của Bác. Giao tiếp với mỗi đối tượng khác nhau, Người có một phong cách ứng xử ở tầm nghệ thuật gần như hoàn thiện, làm cho mọi người có thể cảm nhận đầy đủ cái đẹp của cuộc sống và sự cao thượng trong nhân cách con người, từ đó, tạo nên sức cuốn hút mạnh mẽ đối với người nghe, người đọc, dù đối tượng đó là nông dân, công nhân, những người lao động bình thường, đến những trí thức, văn nghệ sĩ, chính khách, những chức sắc tôn giáo…

Cán bộ, phóng viên, biên tập viên, nhân viên Báo Quảng Nam và Báo Quảng Trị
nghe thuyết minh tại Bảo tàng Mẹ Việt Nam anh hùng, xã Tam Phú, Tam Kỳ, Quảng Nam 

            Đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh, nói và viết là quá trình tác động đến người nghe, người đọc, nhằm thuyết phục, cảm hóa, nâng cao nhận thức, thay đổi quan niệm và hành vi, hướng mọi người vào các hoạt động thực tiễn cách mạng phù hợp xu hướng tiến bộ của xã hội, của thời đại. Trong tính đa dạng, phong phú của những bài nói, bài viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh có thể thấy những nét chung, cơ bản nhất, đó là:

Thứ nhất, cách nói, cách viết giản dị, cụ thể, thiết thực. Chủ tịch Hồ Chí Minh là một lãnh tụ thiên tài, người thầy của nền báo chí cách mạng Việt Nam. Bác đã viết hàng nghìn bài báo, bằng nhiều thứ như tiếng Việt, Pháp, Nga, Trung…, với nhiều bút danh khác nhau. Bác đã có hơn 30 năm lao động, hoạt động, học tập ở nước ngoài nên rất am hiểu văn hóa, phong cách diễn đạt của ngôn ngữ phương Tây nhưng khi nói và viết trước đồng bào trong nước thì cách diễn đạt của Bác lại rất đơn giản và gần gũi với đồng bào. Đặc trưng nổi bật trong phong cách diễn đạt của Chủ tịch Hồ Chí Minh là tính phù hợp một cách tự nhiên, nhuần nhuyễn. Cách diễn đạt trong các bài nói, bài viết của Bác rất mộc mạc, ngắn gọn trong sáng, giản dị, khúc chiết, dễ hiểu, phù hợp với trình độ nhận thức, sự hiểu biết và cách suy nghĩ của từng đối tượng người đọc, người nghe. Bác luôn căn dặn chúng ta, bao giờ cũng phải tự hỏi: Viết cho ai xem? Nói cho ai nghe? Nói/viết để làm gì? và “Nói/viết cái gì?”. Người dạy rằng: “Chúng ta muốn tuyên truyền quần chúng, phải học cách nói của quần chúng. Vì cách nói của quần chúng rất đầy đủ, rất hoạt bát, rất thiết thực, mà lại rất giản đơn. Anh em đi tuyên truyền chưa học cách nói đó, cho nên khi viết, khi nói khô khan, cứng nhắc, không hoạt bát, không thiết thực”.

Thứ hai, trong phong cách diễn đạt của Chủ tịch Hồ Chí Minh mang đậm tính chân thực, cô đọng, hàm súc, trong sáng và sinh động, có lượng thông tin cao. Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn chú trọng tính chân thực trong mỗi bài nói, bài viết của mình đối với từng đối tượng. Khi nói, viết về một vấn đề gì cho một đối tượng cụ thể, Bác luôn phản ảnh đúng sự thật, bảo đảm tính chính xác, tính chân thực của các sự kiện, vấn đề nêu ra. Bác phê phán tính thiếu chính xác, thiếu chân thực, thói giả dối khi viết, khi nói với quần chúng nhân dân của một số cán bộ, đảng viên. Bác yêu cầu: “Báo cáo phải thật thà, gọn gàng, rõ ràng, thiết thực. Điều gì biết thì nói biết, không biết thì nói không biết. Không nên nói ẩu”, “Chưa điều tra, chưa nghiên cứu, chưa biết rõ, chớ nói, chớ viết”.

Những thông tin trong bài nói, bài viết của Bác Hồ luôn có tính xác thực cao, có nhiều số liệu thực tế. Bác luôn chọn lọc từ ngữ trong quá trình sử dụng để sao cho “lời ít nhưng ý nhiều”, đặc biệt ưu tiên lựa chọn và sử dụng những từ thuần Việt nhằm không ngừng làm trong sáng tiếng nói của dân tộc. Trong nhiều bài nói và bài viết trước đồng bào, đồng chí, Bác Hồ thường trình bày thẳng vào vấn đề bằng phương pháp phát vấn (tức là đặt câu hỏi) như: “Vì sao chúng ta vào Đảng? Phải chăng để thăng quan, phát tài?” Sau đó, Bác Hồ trả lời và giải thích ngắn gọn rằng: “Không phải!... Chúng ta vào Đảng là để hết lòng hết sức phục vụ giai cấp, phục vụ nhân dân, làm tròn nhiệm vụ của người đảng viên”. Đây là nhiệm vụ rất to lớn và nặng nề. Vì vậy, Bác căn dặn những ai nếu sợ rằng mình không phục vụ được nhân dân, phục vụ được cách mạng thì đừng vào hoặc khoan hãy vào Đảng. Hay như bài “Dân vận”, Bác cũng đặt vấn đề: Dân vận là gì? Ai phụ trách dân vận? Dân vận phải thế nào? Cuối bài báo, Bác kết luận: Lực lượng của dân rất to. Việc dân vận rất quan trọng. Dân vận kém thì việc gì cũng kém. Dân vận khéo thì việc gì cũng thành công…

Bác Hồ thường viết ngắn, có khi rất ngắn: “Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị”, chỉ 9 chữ mà khái quát được cả ba giai đoạn đầy biến động của đất nước. Nhiều câu đúc kết lại như châm ngôn: “Nước lấy dân làm gốc”, “Không có gì quý hơn độc lập, tự do”, “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây/ Vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người”… Bác thường nhắc nhở và khuyên mọi người phải chữa cho hết bệnh nói dài, viết rỗng. Bất kỳ làm việc gì cũng phải có chừng mực, viết và nói cũng vậy. Chớ ham dùng chữ, bệnh sính chữ nước ngoài, những chữ mà không biết rõ thì chớ dùng, những chữ mà tiếng ta có thì phải dùng tiếng ta.

Thứ ba, cách nói, cách viết của Bác sinh động, độc đáo, đa dạng về bút pháp, giàu hình ảnh, đa giọng điệu, ngôn từ ngắn gọn, súc tích, gắn với những hình ảnh, sự ví von, so sánh cụ thể. Trong thơ ca cũng như trong truyện và ký, trong những bài chính luận, thường xuyên ta đón nhận ở Bác tiếng nói xúc cảm của một trí tuệ tuyệt vời, chính vì lẽ đó mà chất thơ và những biện pháp thường dùng trong thơ văn của Bác không chỉ bắt gặp trong “Nhật ký trong tù” mà còn thấy trong những lời kêu gọi… Còn khi nói với các tầng lớp nhân dân, hoặc viết những bức thư cho nhiều cá nhân thuộc đủ các thành phần, mọi lứa tuổi, Bác lại dùng những lời bình dị, chứa đựng “muôn vàn tình thân yêu”, một tấm lòng nhân hậu bao la, thông qua ngôn từ mang tính gợi cảm cao để hướng quần chúng về cội nguồn nhằm tăng cường mối đoàn kết dân tộc...

Khi nói, khi viết, Bác Hồ thường kết hợp với kể chuyện, đan xen những câu thơ, câu ca dao có vần điệu, làm cho bài nói, bài viết trở nên sinh động, gần gũi với lối cảm, lối nghĩ của quần chúng. Bác dùng hình ảnh “con đỉa hai vòi” để nói về bản chất của chủ nghĩa đế quốc; ví “Lý luận cũng như cái tên (hoặc viên đạn). Thực hành cũng như cái đích để bắn”; “Có kinh nghiệm mà không có lý luận, cũng như một mắt sáng, một mắt mờ”; người đọc nhiều lý luận mà không biết đem thực hành, vận dụng chỉ là “cái hòm đựng sách”...

Thứ tư, phong cách diễn đạt luôn biến hóa, nhất quán mà đa dạng, lập luận chặt chẽ, lý lẽ đanh thép, luận điểm, luận cứ thuyết phục, giàu tính luận chiến dù đó là các bức thư, lời kêu gọi hay bài báo… Trong cách nói và viết, Bác Hồ kết hợp hài hòa giữa yếu tố dân gian và bác học, cổ điển và hiện đại, giữa phong cách phương Đông và phương Tây.

Những lời khuyên và chỉ bảo của Bác cũng như phong cách nói và viết đã vượt qua giới hạn của kỹ năng sử dụng ngôn ngữ đơn thuần, trở thành một nghệ thuật giàu khả năng chinh phục, thấm sâu vào lòng người đọc, người nghe. Đây chính là những bài học quý báu mà Bác đã để lại cho các thế hệ cán bộ, đảng viên chúng ta, nhất là những người làm công tác tư tưởng, công tác tuyên giáo của Đảng. Bởi lẽ, phong cách diễn đạt nói và viết là vấn đề thường xuyên gắn liền với hoạt động hằng ngày của mỗi người chúng ta, là hai kỹ năng quan trọng của con người. Muốn làm chủ quá trình tư duy và nâng cao hiệu quả giao tiếp, mỗi người chúng ta đều phải trau dồi khả năng nói và viết. Hơn nữa, đối với cán bộ, đảng viên, người lãnh đạo, kỹ năng nói và viết càng cần thiết hơn. Người lãnh đạo có ý tưởng tốt mà không làm cho nhân dân hiểu được thì sẽ gặp khó khăn trong điều hành, quản lý, không triển khai được kế hoạch và không tạo được sức mạnh tập thể thực hiện kế hoạch trong thực tiễn. Mặt khác, mỗi cán bộ, đảng viên đều có trách nhiệm tuyên truyền, phổ biến chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đến với nhân dân. Nếu không có kỹ năng diễn đạt thì công tác vận động nhân dân thực hiện đường lối, chủ trương chính sách đó sẽ rất hạn chế.

Vì vậy, việc nghiên cứu học tập phong cách diễn đạt của Chủ tịch Hồ Chí Minh để xây dựng phong cách diễn đạt, hoàn thiện kỹ năng giao tiếp đối với cán bộ, đảng viên là biện pháp thiết thực để vận dụng vào thực tiễn công tác và cuộc sống, góp phần hoàn thành tốt nhiệm vụ chính trị được giao trong giai đoạn hiện nay.

Từ Quang Hóa - báo Quảng Trị